ChatGPT

Natuurlijk heeft futuroloog en econoom Peter van der Wel ook zitten spelen met ChatGPT, de nieuwe chatbot waar veel over wordt gesproken.

Peter van der Wel heeft met interesse de reacties op deze chatbot gevolgd. Deze liepen uiteen, van ernstig bezorgd tot extreem enthousiast. Van een pleidooi in de NRC om het gebruik van ChatGPT aan banden te leggen, “omdat we regelrecht op een informatie Apocalyps afsteven” en “we er als samenleving totaal niet op zijn voorbereid”, via zorgen over studenten die voortaan hun essays zullen laten schrijven door de chatbot en docenten die dat dan niet in de gaten zouden hebben, tot aan de voorspelling dat we binnenkort al ons schrijfwerk aan dit soort machines kunnen uitbesteden.

Peter heeft ChatGPT op verschillende manieren getest en deelt zijn eigen ervaring. Allereerst wil hij vermelden dat zulke chatbots niet nieuw zijn. Ze worden al jaren gebruikt om onder andere sportnieuws en economisch nieuws te verslaan. Echter is ChatGPT weer een flinke stap verder. Wat heb je precies aan ChatGPT? Vergeleken met andere chatbots kun je in het Nederlands met deze chatbot communiceren. Sterker nog, je kunt ook in vele andere talen communiceren, waaronder Fins of Urdu. ChatGPT is dan ook meteen een geweldige vertaalmachine, een stuk beter dan de welbekende Google Translate en DeepL, wat door veel deskundigen hoog gewaardeerd wordt. 

ChatGPT als tekstschrijver

Dan nu het gebruik als tekstschrijver. Je kunt ChatGPT inderdaad vragen om een essay of blog te schrijven van een willekeurige lengte, over vrijwel elk onderwerp. Dit heeft Peter getest met een essay over het nut van futurologie, wat volgens ChatGPT een uitstekend middel is om beter beleidsbeslissingen te nemen op vele terreinen. Je kunt ChatGPT bijvoorbeeld ook vragen om verschillende scenario’s te schetsen over de positie van China in de wereld in 2040. 

De essays die uit ChatGPT komen zijn goed geformuleerd en redelijk volledig. Hoewel ze vaak best saai zijn geschreven, kun je de chatbot ook vragen om de tekst te herschrijven in de stijl van een bekende auteur. Inhoudelijk zal de tekst nog steeds wat middelmatig blijven, niet spannend en te veel de grootst gemene deler van wat je op internet kunt vinden. Af en toe maakt het ook blunders en verwart het bijvoorbeeld de filosofen Locke en Hobbes. ChatGPT ‘weet’ namelijk niet echt wat het opschrijft; het combineert en reproduceert alleen maar bestaande teksten die het ooit van het internet heeft afgehaald. 

Kortom, ChatGPT is een geweldig hulpmiddel om standaardteksten te laten schrijven, zoals klachtenbrieven, beleidsadviezen, rapporten van adviesbureaus, opstellen voor school etc. Het is ook een krachtig hulpmiddel voor teksten voor intern gebruik, waarbij de stijl er niet zo toe doet. Je kunt de chatbot bijvoorbeeld gebruiken als ‘advocaat van de duivel’. Als je bijvoorbeeld snel de vijf belangrijkste argumenten voor of tegen XXX wilt hebben of als je snel wilt inventariseren wat ‘men’ vindt van iets. De laatste toepassing is interessant voor een futuroloog, bijvoorbeeld bij de vraag naar scenario’s voor China in 2040. Het antwoord is erg matig, dus wil je een ‘gedurfd’ scenario, dan zul je echt een professional in moeten schakelen.

Toch blijft het ook bij de standaardteksten van ChatGPT zo dat er een mens nodig is om zowel de opdracht te formuleren, als de uitvoer te controleren op eventuele inhoudelijke blunders en het uiteindelijke resultaat op te schonen. Soms staan er namelijk letterlijke herhalingen in de tekst. Desondanks schrijft ChatGPT nu al beter dan de gemiddelde Nederlander en heeft het ook veel meer ‘kennis’ in huis dan de gemiddelde Nederlander. In andere woorden: ChatGPT kan over veel meer onderwerpen samenhangende en goed leesbare teksten produceren.

DALL-E-2 en Flowmachines

Hetzelfde geldt overigens ook voor de zusjes en broertjes van ChatGPT, die beeld of muziek produceren. DALL-E-2 (broertje van ChatGPT) werkt op dezelfde manier. Je typt een opdracht in, bijvoorbeeld “maak een fotorealistische weergave van een kameel die golf speelt” of “maak een afbeelding van een huis met zonnepanelen in de stijl van Van Gogh” en DALL-E-2 produceert een veel mooiere afbeelding dan de gemiddelde Nederlander ooit zelf zou kunnen produceren. Op dezelfde manier componeert de muziekbot ‘Flowmachines’ op aanvraag in elk gewenste stijl en voert deze ook meteen uit voor je. Dit doet de bot ook beter dan de gemiddelde persoon zou kunnen. 

Deze bots ontlenen hun vaardigheden aan het opslorpen van een enorme hoeveelheid muziek, afbeeldingen en teksten van het internet. Dat brengt Peter dan bij de vraag wat er met ons gaat gebeuren als we steeds meer gebruik gaan maken van zulke hulpmiddelen (en van hun verder verbeterde opvolgers). Op het eerste gezicht komen we dan in een waar artistiek paradijs. Als ChatGPT nu al tot zoveel in staat is, dan kunnen we straks vast op afroep beschikken over de mooiste splinternieuwe teksten in de stijl van Victor Hugo of Leo Tolstoj. Niet alleen nieuwe teksten, maar ook nieuwe beelden en muziek, gemaakt door steeds betere bots in elke gewenste stijl en soort. Voor de mensen die zich dan toch blijven hechten aan kunst gemaakt door een ‘echt mens’, zijn er dan vast nog wel uitgevers en kunstenaars die aan computer-gegenereerde teksten, beelden en composities een vleugje menselijke (schijn)betrokkenheid willen verlenen. De computer als de perfecte ‘ghostwriter’, componist of videokunstenaar. 

Bots en machines in de toekomst

Dat brengt Peter dan bij de haast filosofische vraag of machines wel echt in staat zijn om de gedachten en gevoelens van echte mensen weer te geven. Hij vermoedt van wel. Ze hebben immers toegang tot de gehele wereldliteratuur en kunnen het totaal van alle geestes- en sociale wetenschappen raadplegen. Peter ziet geen reden waarom een machine die meer belezen is dan ons, meer beelden heeft waargenomen dan ons en meer muziek kent dan ons, niet een versie van de wereld zou kunnen produceren die rijker en overtuigender is dan onze eigen versie.

Maar zo’n softwareprogramma kan kennelijk taal, beelden en muziek produceren zonder te weten waar het over gaat. Dat brengt Peter bij de vraag: wat is taal dan? Wat is betekenis? Wat is het wezen van betekenis? Geven wij als ontvanger van de woorden, beelden en geluiden die betekenis? En de zender? Is het medium dan volledig neutraal?

Dan is er ook nog een vervolgvraag. Die machines ontlenen hun vaardigheid aan het ‘opslorpen’ van enorme hoeveelheden tekst, beeld en muziek. Als wij vervolgens deze nieuwe beelden en teksten ook weer op internet plaatsen, wordt die ‘trainingsset’ steeds meer computer-gegenereerd. In plaats van machines die taal en beelden gebruiken die door mensen gemaakt, gaan mensen steeds meer taal en beelden gebruiken die machines hebben gemaakt. 

Waarom zouden die machines zich dan beperken tot menselijke taal? Ze zullen ook in staat zijn taal te ‘vertalen’ tussen mensen en andere dieren. Dat zal dan leiden tot gesprekken tussen mensen en andere dieren; iets wat we misschien altijd al hadden gewild. Peter vraagt zich af wat dat zal betekenen voor de manier waarop wij nu met de andere dieren omgaan. 

Kortom: ChatGPT is een belangrijke stap voorwaarts in het automatisch produceren van inhoudelijke teksten, maar we moeten nog leren om hiermee om te gaan. Dat geldt niet alleen voor sectoren zoals onderwijs, beroepsleven, kunst en cultuur, maar ook voor ons totale menszijn. Blijven wij wel mens als we leven in een wereld waarin teksten, beelden en muziek steeds meer door computers zijn bedacht en steeds minder door mensen? En de meest wezenlijke vraag voor Peter van der Wel: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat die wereld een steeds betere wereld wordt?